Öz
Bu çalışma, Batı ve Doğu müziği arasındaki kavramsal ayrımlara felsefi ve nazari bir perspektiften yaklaşarak, hafıza kavramının musiki ve varlık felsefesiyle olan derin ilişkisini Yalçın Koç’un nazariyat eserleri ışığında incelemektedir. Tarih boyunca müziğe yaklaşım, farklı kültür ve medeniyetlerde çeşitlilik göstermiştir. Kimisi müziği kozmik bir düzenin yansıması (Antik Yunan), kimisi dini ritüellerin vazgeçilmez bir parçası (Tek Tanrılı Dinler), kimisi ise sadece estetik bir ifade biçimi (Modern Batı) olarak ele almıştır. Bu farklı yaklaşımların temelinde, sesin ve insanın varoluşuyla kurduğu ilişki yatar.
Çalışma, musikinin sadece dışsal ses örüntülerinden ibaret olmadığını, aksine içsel ve cevherî bir yeti olarak hafızadan kaynaklandığını ileri sürmektedir. Bu bağlamda, müziğin “dışsal” bir performans veya “işitsel” bir veri olmanın ötesinde, insanın kendi içsel varoluşunu idrak etme aracı olduğu vurgulanır. Yalçın Koç’un kendi terminolojisinde “suret nazariyatı” olarak adlandırdığı nazari musiki, klasik müzik teorilerinden farklı olarak, psukheye veya aşkın olana mahsus, ölçülemeyen, orantılanamayan bir dilin inşasını temel alır. Bu da onu, Batı’daki müzikoloji ve müzik teorisinin pozitivist ve rasyonel yaklaşımlarından ayırır çünkü nazari musiki, ölçülebilirliğin ve tekrarlanabilirliğin ötesinde, özgün ve bir defalık bir idrake kapı aralar. Bu bağlamda, Batı’nın “bellek” (memory) kavramından ayrı tutulan “hafıza” (mnemoneuo), anın akışına karşı bir şeyi sabit tutan, mevcudu kendi dairesinde tesis eden ve muhafaza eden bir kuvvet olarak tanımlanmaktadır. Bu özellik, hafızayı, bilginin bilişsel ve rasyonel tasnifini yaparak bilinçli bir çağrışımla geri çağıran “bellek”ten köklü bir biçimde farklılaştırır.
Çalışmamız, Türk musikisinin zeminini “Anadolu Mayası” ve “Kelam” ile ilişkilendirerek, bu musikinin Batı’daki “Grek-Latin Kilise Diyarı” müziğinden farklı olarak usûl ve makam temelli, irrasyonel (gayrı-nisbî) ve tek sesli (monofonik) bir yapıya sahip olduğunu vurgulamaktadır. Bu irrasyonel yapı, Türk musikisini rasyonel yetiyle ölçülemeyecek kadar özel ve biricik kılar; zira Batı müziğindeki armoni ve polifoni anlayışının aksine, Türk müziği, Psukhe’nin kendini duyma yoluyla rabt ettiği suretleri ahenk ile bir “devr” içinde seyrettirir. Makalede, Türk kimliğinin “asılla” ve “asli isimle” bağını koparmadığı, Kelam’a bağlı bir “gönle” dayandığı belirtilir. Türk müziğindeki “kendini bilen, duya-bilen ferd”deki cevherî tezahürün hafızadan akan duyumlar ve kuvvetler olduğu öne sürülür. Bu “kendindelik” durumu, hafıza kuvvetinden beslenen anların zaman kaydına vurularak oluşan giriş çıkışlarla ilişkilendirilir.
Nazari musiki, bu bağlamda bir müzik teorisinden öte, merkezinde “kendini duyan insan” bulunan bir varlık felsefesi disiplinidir ve müziğin ontolojik boyutunu keşfeder. Bu yaklaşım, müziği sadece işitsel bir sanat olmaktan çıkarıp, insanın kendi öz varoluşunu, hakikatini ve aşkınla olan irtibatını deneyimlediği bir alan olarak konumlandırır.
Çalışma, “seslerin içi” kavramını ele alarak, nazari musikide “suretli ses”in önemini ve bu sesin “anların sırası” olarak düşünülen zamanı (kronos) aşarak Psukhe tarafından sarf edilen kuvvete ilişkin bir zaman algısını temsil ettiğini açıklar. Burada zaman ve yer algısı tektir, birlik üzeredir; her şeyin “iç içe dürülü” olduğu, psukhenin bunu seyrederek ve duyarak birlediği vurgulanır. Usûl ve makam, nazari musikinin temel kavramları olarak, sadece ritim kalıpları veya ezgisel yapılar olmanın ötesinde, “suret devrinin sureti” ve “suret seyrinin sureti” olarak tanımlanır. Bu kavramlar, “Evvel Mahfuz”da korunanın “hatırlanmasını” ve “idrakini” temin eden birer vasıta olarak işlev görür. Özellikle kudümdeki “düm” ve “tek” vuruşlarının hayatın içindeki adımlara benzetilmesi ve Nesimi’nin dizeleri üzerinden “seyir” kavramının açıklaması, söylemek istediklerimize somutluk katmaktadır. Bu “seyir,” insanın varoluşsal yolculuğunda kendini bulma, işitme ve görme imkanlarını sunan bir yolculuktur.
Sonuç olarak çalışmamız, nazari musikinin aşkın bir disiplin olduğunu, “ben” idrakine ilişkin olduğunu ve hafızanın “cevher isim” olarak “Ben’e” özel bir hudut teşkil ettiğini ortaya koyar. Nazari musiki, hafızadaki mahfuzun usûl ve makam yoluyla hatırlanması ve idrak edilmesidir. Bu da kişinin kendini işitmesi, görmesi ve bulması yoluyla kendi öz hakikatine ulaşmasını sağlayan bir süreçtir. Makale, müziğin aşkınsal yönünü ve hafızanın bundaki rolünü ele alan, özgün ve derinlikli bir anlayış sunmaktadır. Bu anlayış, Anadolu Mayası’nın özgün düşünce biçimini ve Türk musikisinin bu düşünceyle olan kopmaz bağını vurgulayarak, Batı merkezli müzik ve felsefe yaklaşımlarına alternatif bir bakış açısı sunar.
Anahtar Kelimeler: Müzik, Nazariyat, Hafıza, Nazari Musiki, Felsefe.
Memory And Theoretıcal Music: The Interior Of Sounds
Abstract
This study offers a philosophical and theoretical approach to the conceptual distinctions between Western and Eastern music, examining the profound relationship between the concept of memory (hafıza) and the philosophy of music and being, through the lens of Yalçın Koç’s theoretical works. Throughout history, the approach to music has varied across different cultures and civilizations. Some have viewed music as a reflection of cosmic order (Ancient Greece), others as an indispensable part of religious rituals (Monotheistic Religions), and still others as merely an aesthetic form of expression (Modern West). At the core of these diverse approaches lies the relationship between sound and human existence.
The study posits that music is not merely external sound patterns but rather originates from memory as an intrinsic and essential faculty. In this context, it emphasizes that music transcends being an “external” performance or “auditory” data, serving instead as a means for humans to comprehend their own inner existence. Yalçın Koç’s theoretical music, which he terms “suret nazariyatı” (theory of forms/images) in his own terminology, differs from classical music theories by building a language that is ineffable and incommensurable, specific to the psukhe or the transcendent. This distinction sets it apart from the positivist and rational approaches of Western musicology and music theory, as theoretical music opens the door to a unique and singular comprehension beyond measurability and repeatability. In this regard, “hafıza” (memory/mnemoneuo), distinguished from the Western concept of “bellek” (memory), is defined as a force that stabilizes something against the flow of the moment, establishing and preserving the present within its own sphere. This characteristic fundamentally differentiates “hafıza” from “bellek”, which cognitively and rationally classifies information and recalls it through conscious association.
Our study connects the foundation of Turkish music with the “AnatolianYeast” and “Kelam” (Divine Word/Utterance), emphasizing that this music, unlike the “Greco−LatinChurchRealm” music in the West, possesses a rhythm and mode (usûl and makam) based, irrational (non-proportional), and monophonic structure. This irrational structure makes Turkish music unique and special, incommensurable with rational faculties; unlike the Western understanding of harmony and polyphony, Turkish music allows the forms (suretler) with which the Psukhe connects itself through hearing, to flow in harmony within a “devr” (cycle). The article states that the Turkish identity has not severed its connection with the “origin” and the “originalname”, but rather relies on a “go¨nu¨l” (heart/soul) connected to the Kelam. It is proposed that the essential manifestation in the “self-knowing, self-perceiving individual” within Turkish music consists of sensations and forces flowing from memory. This state of “self-awareness” is associated with the entries and exits formed by the moments nourished by the power of memory, recorded in time.
Theoretical music, in this context, is more than a music theory; it is a discipline of the philosophy of being centered on the “self-perceiving human,” exploring the ontological dimension of music. This approach elevates music from being merely an auditory art to a realm where individuals experience their own essence, truth, and connection with the transcendent.
The study addresses the concept of the “inner of sounds,” explaining the importance of “imaged sound” (suretlises) in theoretical music and how this sound represents a perception of time related to the force expended by the Psukhe, transcending time (kronos) conceived as “the sequence of moments.” Here, the perception of time and place is singular and unified; everything is “folded within itself,” and the psukhe unifies this by observing and hearing. Usu^l and Makam, as fundamental concepts of theoretical music, are defined beyond mere rhythmic patterns or melodic structures, as the “suret of the cycle of forms” (suretdevrininsureti) and the “suret of the journey of forms” (suretseyrininsureti). These concepts function as means to ensure the “remembering” and “comprehension” of what is preserved in the “EvvelMahfuz” (Primordial Preserved). Notably, the analogy of the “du¨m” and “tek” beats in the kudüm drum to steps in life, and the explanation of the concept of “journey” (seyir) through Nesimi’s verses, add concreteness to our claims. This “journey” offers the individual possibilities of self-discovery, hearing, and seeing in their existential path.
In conclusion, our study reveals that theoretical music is a transcendent discipline related to the comprehension of the “self,” and that memory, as the “essential name” (cevherisim), constitutes a special boundary for the “Self.” Theoretical music is the remembering and comprehending of what is preserved in memory through usu^l and makam. This is a process that enables a person to reach their own essential truth by hearing, seeing, and finding themselves. The article offers a unique and profound understanding of music’s transcendent aspect and memory’s role within it. This understanding emphasizes the unique thought process of the Anatolian Yeast and the inseparable connection of Turkish music to this thought, providing an alternative perspective to Western-centric approaches to music and philosophy.
Keywords: Music, Theory, Memory, Theoretical Music, Philosophy
